Ĉiam malpli da libroj aperas en Esperanto

De multaj jaroj Aleksandr Korĵenkov, la redaktoro de La Ondo de Esperanto, konstante raportas pri la statistikaĵoj de la libroeldonado en Esperanto. Ni petis lin rakonti pri siaj observoj. La konkludoj ne estas nur malesperigaj. ”La papera merkato ĉiam restos konsiderinde granda, ja la moderna tekniko ebligas moderpreze eldoni eĉ etkvante”, li diras.

Libera Folio: Vi de multaj jaroj sekvas la statistikon de libroeldonado en Esperantujo. Kial vi opinias tion grava indiko?

Aleksandr Korĵenkov: – Esperantujo estas malfacile mezurebla, kaj iuj el niaj entuziasmuloj preferas ne faktojn, sed fantaziojn pri miloj kaj milionoj, pro tio mi ĉiam atentis tiujn nemultajn objektivajn nombrojn, kiuj estas je publika dispono: la membronombrojn de UEA kaj asocioj, la aliĝintojn al UK kaj aliaj kongresoj, la eldonkvantojn de libroj kaj gazetoj kaj tiel plu. Inter tiuj mezureblaĵoj estis ankaŭ la ĉiujara statistiko de la Esperanta libroproduktado, kiun Vilmos Benczik kompilis por sia revuo Hungara Vivo surbaze de la rubriko ”Laste aperis” en la revuo Esperanto.

– Pro la ĉeso de Hungara Vivo en 1990 la evoluo de nia libromerkato ne plu estis facile observebla, kaj mi decidis daŭrigi la projekton de Vilmos en La Ondo de Esperanto, refondita en 1991. De tiam niaj abonantoj, kaj poste ankaŭ la legantoj de nia novaĵretejo, povas esti informitaj pri ĉi tiu temo.

Ĉu ”Laste aperis” estas fidinda bazo por tia statistiko?

– Neniu absolute fidinda bazo ekzistas, ĉar en Esperantujo mankas institucio ricevanta “devigan ekzempleron” de ĉiu nova libro (nun ankaŭ je ŝtata nivelo tio ne bone funkcias), kaj dum la jaro en ”Laste aperis” (LA) estas registrataj ĉiuj surpapere aperintaj libroj, kiujn la libroservo de UEA ekvendis en la aktuala jaro. Nature, tia statistiko estas facile kritikebla, kaj dum tri jardekoj mi aperigas komence de miaj statistikaj revuoj proksimume tiun klarigon, kiun vi tuj legos, nome:

– Unue, la libroservo de UEA vendas ne ĉiun novan Esperanto-libron, kaj en LA ne ĉiam aperas, ekzemple, lerniloj eldonitaj por enlandaj bezonoj (ekzemple, lernolibroj por ĉinoj) kaj etkvante eldonitaj broŝuroj, kiujn la aŭtoroj disvendas kaj disdonacas en siaj kluboj kaj renkontiĝoj. Same mankas en ”Laste aperis” kongreslibroj, programbroŝuroj kaj jarlibroj, kiuj estas eldonataj ne por vendado en libroservoj, sed por disdono al respektivaj kongresanoj kaj asocianoj. Ekzemple, la ĉefa libronovaĵo de l’ pasinta jaro – la duvoluma plena poezia verkaro de Marjorie Boulton – ne estas aĉetebla en la Roterdama libroservo, ĝi mankas en LA, kaj do ĝi ne estis konsiderita en mia statistiko por 2022, kaj EAB okupas en la statistiko por 2022 malpli altan lokon ol ĝi devus okupi.

– Due, en LA estas registrataj pluraj libroj, eldonitaj antaŭ jaroj, sed ekvenditaj de UEA en la koncerna jaro, ekzemple, ĉar la eldoninto forgesis sendi specimenon al Roterdamo. Tio povas doni misan bildon pri la revuata jaro, sed la resuma statistiko por pluraj jaroj glatigas la fluktuadon kaj fidinde vidigas la ĉefajn tendencojn en nia eldonado.

– Trie, ekster la statistiko restas la bitlibroj, kiujn oni ofertas en la virtuala mondo sen zorgi pri papera eldono por ne pagi la kostojn de presado kaj ekspedo. Ekzemple, dum la tri lastaj jaroj ni eldonis nur unu paperan libron (”Enkonduko en la morfologion de Esperanto” de Ryszard Rokicki), sed ni produktis plurajn bitlibrojn kaj 12 ĉiusezonajn almanakojn (pli ol 500 paĝoj ĉiujare).

– Sed la vivo estas tia, kia ĝi estas, kaj dume mankas pli fidinda statistika bazo ol la neperfekta LA, do mi uzas la okazon por esprimi dankon al Ionel Oneț pro la daŭra prizorgado de ĉi tiu rubriko.

Kiajn tendencojn en la evoluo vi trovis plej rimarkindaj dum la lastaj jaroj?

– Mi ne bone scias, kiuj jaroj estas la lastaj. Se temas pri la lastaj 32 jaroj, dum kiuj mi okupiĝas pri ĉi tiu projekto, du tendencoj estas klare videblaj:

– Unue, la nombro de libroj klare malkreskas: dum la lasta jardeko de la 20-a jarcento averaĝe aperis 210 libroj jare, dum la unua jardeko de la 21-a jarcento la averaĝo estis 191 libroj, kaj en la jardeko 2011–20 – nur 146 libroj jare, kaj dum la du komencaj jaroj de la nuna jardeko – nur 103.

– Due, la evoluo ne samas en ĉiuj ĝenroj. Plej reduktiĝis la nombro de la libroj sciencaj (sen sociaj sciencoj kaj lingvistiko) kaj teknikaj. Vidu mem: 182 libroj en 1991–2000, 93 en 2001–10, kaj nur 33 en 2011–20. La falo de ĉirkaŭ 18 libroj jare ĝis nur tri estas preskaŭ katastrofa. La beletro reduktiĝas malpli draste, kaj la nombro de libroj pri politiko, historio, filozofio kaj socio eĉ kresketis, ĉefe, danke al la entreprenemo de Vilhelmo Lutermano.

Kiuj estas la plej aktivaj eldonejoj en la lasta tempo?

– Ha, jes, mi ja ĵus menciis Lutermanon. Dum la 13-jara periodo 2008-2020 lia eldonejo MAS (Monda Asembleo Socia) 11 fojojn estis la plej aktiva Esperanto-eldonejo en la mondo pro amasa eldonado de politikaj kaj sociaj verkoj de maldekstraj aŭtoroj, foje ankaŭ de beletro. Anstataŭ nomi pliajn eldonejojn, mi kopias la koncernan tabelon el mia resumo por 2022.

Kiuj iam aktivaj eldonejoj malaperis aŭ iĝis malpli aktivaj? Kiuj novaj eldonejoj aperis?

– Plej multaj Esperantaj eldonejoj estas privataj, ili povas malaperi, se la fondinto forpasis, maljuniĝis, perdis intereson pri la eldonado (aŭ pri Esperanto). Pro la unua kaŭzo malaperis, ekzemple, la elstaraj eldonejoj Edition Iltis (R. Haupenthal), Ludovikito (Itô Kanzi), ankaŭ ”Arizona Stelo” (E. Grobe) kaj W. Nüesch, pro la dua lastatempe malaktiviĝis MAS (V. Lutermano) kaj ”La Blanchetière” (A. Cherpillod), kaj pro la tria ”Pro Esperanto” (H. Mayer), KLEKS (G. Handzlik) k. a.

– Cetere, MAS ja estas relative nova eldonejo, ĝi estis fondita en 2008 kaj ĝis 2021 eldonis 219 libr(et)ojn. Al la novuloj apartenas ankaŭ la elstara ”Mondial”, inter kies 161 eldonaĵoj LA registris pli ol 40 numerojn de ”Beletra Almanako”. En la nuna jarcento ekfunkciis ankaŭ ”Espero” (Slovakio), ”Horizonto” (Japanio) kaj ”Libera” (Belgio) kiu dum sia nur kvinjara aktivado surmerkatigis tridekon da paperaj libroj kaj plurajn bitlibrojn. Atentindas la eldonado en Pollando, kie per kunlaboro de Bjalistoka Esperanto-Societo, ”Ars Libri” kaj ”Libro-Mondo” aperas multaj interesaj libroj.

Ĉu nuntempaj eldonejoj de Esperantaj-libroj estas pli aŭ malpli aktivaj ol iliaj antaŭuloj?

– Nun nemultekosta komputilo kaj kelkaj programoj sufiĉas por komposti, redakti kaj enpaĝigi libron, sendi ĝin rete al provleganto, korekti kaj retsendi al presejo, kiu povas presi eĉ malgrandan stokon kontraŭ modera prezo. Sed malgraŭ tiu facileco neniu nuna Esperanto-eldonejo superas la legendan Parizan eldonejon ”Hachette”, kiu antaŭ pli ol cent jaroj dum 14 jaroj (1901–14) eldonis ĉirkaŭ 350 librojn – averaĝe 25 librojn ĉiujare.

Kiuj specoj de libroj estas plej aktive eldonataj, ĉu tradukoj aŭ originalaĵoj, ĉu beletraĵoj aŭ fakaj libroj?

– Preskaŭ ĉiam plej multas libroj originale verkitaj en Esperanto, sed beletraj tradukoj estas pli multaj ol la originalaj beletraĵoj. Vidu la tabelon kaj juĝu mem.

Kiaj estas viaj atendoj pri la plua evoluo de la Esperanta libroeldonado kaj libromerkato en la proksimaj jaroj?

– Mi ne estas prognozisto, estas mi esperantisto. Sed mi ja devas iel respondi. Unue, mi respondas formale: LA estas nur ofertolisto de la libroservo de UEA, troviĝanta en la Centra Oficejo de UEA, kiu probable estos fermita. Mi ne scias, ĉu kaj kiel la libroservo poste funkcios – onidire E@I reprenos tiun taskon, same kiel ĝi reprenis la kongresorganizadon.

– Due, se temas ne pri mia statistikado, sed pri la eldonado mem, mi supozas, ke dum kelkaj proksimaj jaroj la paperlibra eldonado daŭros proksimume je la nuna nivelo, kaj la bitlibra eldonado kresketos. Kiel statistikanto mi konstatis, ke la paperaj libroj iĝas pli ampleksaj, kaj ke broŝuroj proporcie okupas malpli grandan sektoron ol antaŭe – ja nun ofte sufiĉas bita publikado en blogo, tuj legebla por interesatoj anstataŭ presita broŝuro kies sendokosto superas la produktokoston.

– La papera merkato ĉiam restos konsiderinde granda, ja la moderna tekniko ebligas moderpreze eldoni eĉ etkvante, kaj ni havas sufiĉe da entuziasmuloj, kiuj mem eldonos siajn proprajn verkojn, nomante sin verkistoj kaj eldonistoj, sen pensi pri la debito kaj stokado.

Kiujn kvin librojn el tiuj, kiuj laste aperis, vi ŝatus ricevi por via biblioteko?

– Vi ja scias, ke oni nomas min manietulo pro tio, ke mi dum tri jardekoj kalkuladas librojn, kiujn mi neniam vidis, nek vidos. Tio estas trafa difino de mia statistika projekto. Sed kredu, ke plurajn el tiuj libroj mi ne nur vidis, sed ankaŭ legis, kaj kelkajn eĉ studis.

– Feliĉe, ni jam havas en BibLO (Biblioteko de La Ondo) eble la plej legindan libron, kiu laste aperis, kvankam ne ”Laste aperis” – la jam menciitan poemaron Unu animo homa de Boulton, sed se temas pri kelkaj lastaj jaroj, mi devas konsulti mian dezirliston kaj redukti ĝin de trideko da titoloj al kvino, kombinante la utilon kaj plezuron.

– Por nia historiesplora kaj enciklopedia laboro ni ŝatus, ke je nia dispono estu Historio de la Akademio de Esperanto de Carlo Minnaja kaj En la mondon venis nova lingvo (Festlibro por la 75-jariĝo de Ulrich Lins). Kaj por trankvila legado mi elektus du poemarojn, Rev-ene de Miguel Fernández kaj Konflikto de la Epokoj de Edwin de Kock. Ĉu ion tradukitan? Nu, eble, Vivo de homo de Giuseppe Ungaretti, kiun tradukis Nicolino Rossi.

Pli pri la temo en La Ondo de Esperanto: Ekzakte 100 libroj en 2022