Kiaj koincidoj povas okazi – kiam mi legis la vesperan fabelon al mia filino hodiaŭ, mi subite eksentis ke ĝi povus esti ilustraĵo al la pensmaniero de homofoboj aŭ rasistoj. Kaj jes – la libro estas cent jarojn malnova. Eble mi ne devintus prunti ĝin de la biblioteko. Temas pri festo en ĝardeno kaj floroj kiuj ekhavis homajn trajtojn. La hierarkio estas klara – la plej altan statuson, ekzemple, havas la rozo. La parado iras, la floroj prezentiĝas kaj ĉio ŝajnas harmonia ĝis aperas la misherboj, kiuj ankaŭ volas partopreni la feston. La soldatoj de la ĝardenaj floroj tamen sukcesas forpeli ilin al la alia flanko de la barilo kaj la gaja festo povas daŭri.

La floroj de la fabelĝardeno memorigas min pri homoj kies granda timo devigas al strikta ordo kaj fiksaj limoj.  Kaj mia konvinko estas, ke ju pli oni timas, des pli gravas la limoj. La vivo ene de tia limigita cirklo ŝajnas nigra-blanka, ununivela kaj komplete sen ebloj al homa evoluo.  Kaj kiu estas la fonto de la timo – ĉu eble io ene de oni mem? La tezo ke malestimo al aliaj komenciĝas de malestimo al oni mem same validas kiel tio ke por ami aliajn oni devas unue ami sin mem.

Norma homo, laŭ la mondkoncepto de tro multaj, estas blanka, malsamseksema viro. Laŭ la sama mondkoncepto do ĉiuj kiuj devias de tiu normo (alivorte granda plimulto de la homaro) ŝajnas pli aŭ malpli minacaj kaj neperfektaj kaj devas resti malantaŭ siaj limoj.

En lando jam historia – oriente de la suno kaj okcidente de la luno – ŝtala estro decidis ke oni devas turni la fluon de riveroj. Kun la sama pensmaniero iuj homoj en nia tempo metas sin en la lokon de Dio kaj volas disciplini, korekti kaj puni tiujn kies amo fluas en ”malĝusta” direkto. Kvazaŭ amo - ne malamo - estus granda problemo en la mondo. De kie venas la timo?

Mi ŝatus kredi ke esperantistoj, kiuj ja ekvidis la lingvan malegalecon en la mondo, same facile ekvidus aliajn specojn de diskriminacio – ĉu kontraŭ virinoj, samseksemuloj, etnaj aŭ religiaj minoritatoj, sed mi ne certas ke estas tiel. Sed se pravas la akraj voĉoj (kvankam tio neniel estas pruvita) – ke gejoj abundegas kaj sentas sin tre bonvenaj en la Esperanto-movado – do tio estas bona noto al la malfermeco kaj toleremo de la plimulto de esperantistoj. Tiuj kiuj ĉefe sentas sin forpuŝataj estas verŝajne la homofoboj mem. De kie venas tia timo?

Maria Sandelin

Mi parolas pri sektismo. Kvankam ni vivas en la postmoderna tempo kun multegaj paralelaj pensofluoj kiuj renkontiĝas kaj naskas novajn pensosistemojn, ekzistas ankoraŭ amaso da sektistoj, ankaŭ inter esperantistoj. Laŭ ili Esperantismo estas ĉiosolva ideologio aŭ religio en la sama kategorio kiel pli frue en la historio kristanismo, marksismo aŭ psikanalizo. La strebo de la vivo estas la fina venko, kiu gvidos al miljara regno kun paco en la ĉielo kaj sur la tero kaj al ĉiuj homoj beno. Sed kiu ajn universala savteorio per kiu oni filtras sian mondrigardon estos mismontra, ĉar la mondo kaj la homoj estas kompleksaj kaj neniam plene per la racio atingeblaj.

Laŭ la esperantistaj sektistoj esperantisto estas laŭdifine lumigita, kaj sekve havas moralan devon lumigi kaj savi tiujn kompatindajn homojn, kiujn ankoraŭ ne trafis la lumo. Alivorte ni devas misii. Misiado estas laŭ sia naturo io alia ol informado. La diferenco povas esti harfajna, sed temas profunde pri respekto aŭ malestimo al aliaj homoj.

Tiuj kiuj rigardas la mondon tra verdaj okulvitroj opinias ĉiun esperantan projekton sen escepto subtenenda. Nenion aŭ neniun oni rajtas kritiki, ĉar Esperanto estas la lingvo de paco kaj amikeco, kaj tial oni devas eviti konfliktojn aŭ almenaŭ ŝajnigi ke ili ne ekzistas.

Unu centra punkto en la sektista mondrigardo estas la kategoria kontraŭemo al la angla lingvo. Ĉe tia limigita rigardo al la aferoj validas la tezo ke ĉiuj kiuj kontraŭas la dominan rolon de la angla kiel pontlingvo estas kun ni kaj ni kun ili. Tial ankaŭ eblas senprobleme inviti deekstere preleganton al la Universala Kongreso kaj lasi lin paroli pri ”nia komuna temo”, ne interesiĝante pri flankaj aferoj kiel liaj naciismaj tendencoj.

Vera sektisto parolas kiel la viro kiu reagis kun miro al la anonco de Libera Folio pri la literatura Nobel-premio de J.M. Coetzee. La verdulo demandis: kiel esperanta gazeto povas reklami anglalingvan literaturon? Tiu viro evidente havas tiel verdajn okulvitrojn ke li prefere forprenu ilin tuj, se li entute volas vidi ion esencan dum la resto de sia vivo.

Sed ankaŭ al ĉiuj aliaj mi rekomendas foje provi novajn okulvitrojn, ĉar la mondo iĝas pli multkolora tiel.

Maria Sandelin

Do kiel statas ĉi tiu afero en la Esperanto-movado?

Baldaŭ okazos grava evento, nome la elekto de B-komitatanoj, la plej demokratia elekto de UEA. Elekteblas 16 kandidatoj: 14 viroj kaj 2 virinoj. Libera Folio sendis enketilon al ĉiuj kandidatoj, kaj ĝis ĉi tiu tago rivecis respondojn de 9, ĉiuj viroj. La demandaro enhavas unu lakmusan demandon, nome :

En la membraro kaj precipe en la gvidaj organoj de UEA relative malmultas virinoj kaj ekstereŭropanoj. Ĉu vi opinias tion problemo, kaj se jes, kion oni laŭ vi povus entrepreni por ŝanĝi la situacion?

La plej multaj respondas pli amplekse al la demando pri ekstereŭropanoj. Kelkaj simple transsaltas la demandon pri virinoj, kelkaj diras ke ne estas problemo. Iagrade informite kaj engaĝite respondas vere nur Yves Bellefeuille kaj Jukka Pietiläinen.

István Ertl, Slavik Ivanov kaj José Antonio Vergara ĉiuj esprimas la opinion ke pli gravas personaj kvalitoj ol nememelektitaj faktoj kiel ekzemple la sekso. Nu bone, sed tiun opinion laŭ mi oni povas vere havi nur se oni estas konvinkita ke la nuna distribuo de la seksoj en influpovaj forumoj ankaŭ spegulas la veran distribuon de kvalitoj kaj ne sociajn strukturojn. Mi kredas pli je la lasta. Krome estas nekontraŭdireble ke kelkaj spertoj, ĝuste pro tiuj sociaj strukturoj, sed ankaŭ pro biologio, estas specife virinaj kaj malfacile pludoneblaj de viroj.

En diversaj partoj de la mondo tiuj sociaj strukturoj estas malsame fortaj, sed en iu grado ili estas daŭre validaj ĉie, ankaŭ en mia lando, kie tamen ĉiuj politikaj partioj krom unu nomas sin feminismaj.

La strukturoj, kiuj vivas same multe en leĝoj kaj kutimoj kiel en la kapoj de viroj kaj virinoj, malfaciligas al ĉiuj virinoj, ankaŭ la saĝaj, agi socie kaj atingi gravajn poziciojn. Same la strukturoj helpas al ĉiuj viroj, ankaŭ la malpli saĝaj, ludi gravajn rolojn.

István Ertl diras en sia respondo ke ia pozitiva diskriminacio estus aplikebla por atingi ŝanĝon, sed li opinias ke tio plej gravas kiam temas pri ekstereŭropanoj kaj li ne plu tuŝas la problemon de diskriminacio kontraŭ virinoj. Poste li diras, ke estraro devas iagrade speguli la konsiston de la membraro, nome en ĉi tiu kazo esti pli vira ol virina. Tiu vidpunkto kompreneble havas ian pravigon, sed nur se oni estas kontenta pri la nuna stato de la aferoj.

Eble estas tiel ke la Esperanto-movado al la ekstera mondo faras impreson de ĝuste tia vire dominita asocio kio ĝi ankaŭ estas, kaj se virinoj estus pli videblaj ili ankaŭ logus aliajn virinojn al la movado? Kiam ni ekzemple ricevos virinan prezidanton de UEA kaj kiam tian de la Akademio? Kiam la redaktoro de la revuo Esperanto estos virino? Kiam entute virinoj estos same aktivaj diskutantoj kiel la viroj kaj kiam la Esperanta literaturo estos en pli alta grado verkita ankaŭ de virinoj kaj pli spegulos specife virinajn spertojn?

Viroj elektas virojn kaj evoluigas virajn kodojn (kiujn ofte virinoj en minoritato alproprigas) pri tio kiujn demandojn oni pritraktu kiel kaj kio havas pli aŭ malpli da signifo.

Mi jes kredas ke, atendante la evoluon de la homaro (vidu la respondon de Diccon Masterman) oni devas pli konscie direkti la movadon al pli da egaleco inter viroj kaj virinoj. Pozitiva diskriminacio jam ekzistas, favore al viroj, sed ĝi estas neformala kaj al multaj tiel memklara ke ili ne vidas ĝin. Tial necesus formala pozitiva diskriminacio favore al virinoj.

Kaj laste mi volas diri ion al Lee Chong-Yeong, kiu opinias ke malmultaj virinoj en la gvidaj organoj ne estas problemo ĉar ”inter ok estraranoj du estas virinoj, kaj ili plenumas gravajn rolojn kun laŭta voĉo”. Ne, ili ne sufiĉas, kaj la problemo ĝenerale pri virinoj estas ne ke ni estas tro laŭtaj, sed tro silentaj.

Maria Sandelin

En la sama numero de la revuo Esperanto aperas artikolo kun la titolo "Ĉu seksismo en la Akademio?" de Marko Naoki Lins kaj Dafydd ap Fergus. Temas pri tio ke virinoj estas subreprezentitaj en la Akademio rilate la nombron de virinoj en la movado. La demando estas ja tute bona elirpunkto por artikolo, sed kio okazis survoje al la leganto?

Ĝisfunda tralegado, korektado kaj prilaborado estus necesa antaŭ ol publikigi la tekston. Kiu serioza ĵurnalisto bazus polemikan artikolon sur statistiko de antaŭ kvarona jarcento? Ekzemple. Kaj kiun rolon ludas la ilustraĵo – desegnita belulino kiu rigardas en la okulojn de la leganto kaj alvokas per sia fingro? Ĉu tiel ŝi volas alvoki virinojn al la Akademio? Mi ne dubas ke la verkintoj de la artikolo estas senkulpaj pri tiu desegnaĵo, sed kion celas la redaktoro?

Krome – laŭ mia kompreno de la vorto "seksismo" (en PIV ĝi ial mankas) – ĝi signifas ne simple diskriminacion pro sekso (kiel ŝajne en la artikolo), sed pli profunde rigardon al virinoj kiel unuavice seksobjektoj. Kaj pri tio supozeble ne temas en la Akademio, sed kiel pri la revuo Esperanto?

Iom frape estas, kiam la redaktoro de la revuo Esperanto preskaŭ en la sama frazo prezentas la ĉarmajn anonimulinojn de la kovrilpaĝo ("rusaj kongresaninoj en Gotenburgo"), enkondukas artikolon pri seksismo en la Akademio, kaj proponas ke en kongresoj oni povus aranĝi konkurson de la plej bela kongresanino. La lasta estas ne speciale amuza ŝerco (se entute ŝerco?), sed ĝi montras ke Stano Marček komprenas precize nenion pri seksismo.

Redaktoro Korĵenkov povas plu nostalgii pri someraj knabinoj kaj same Marček admiri junajn belulinojn - tio ne interesas min - sed faru tion prefere private kaj ne en forumoj por serioza diskuto kiuj sin turnas al ambaŭ seksoj.

Ne, sinjoro Marček, beleckonkursoj por virinoj estas eksmodaj. Sed kiel estus konkurso pri la plej bela redaktoro de Esperanto-gazeto? Nek vi nek sinjoro Korĵenkov havus iun ajn ŝancon en tia konkurso. Ankaŭ mi voĉdonus por alia.

Maria Sandelin

Mi kredas je komunikado. Mi kredas je bonaj argumentoj kaj la nepreco por ĉiu socio kultivi viglan kaj fruktodonan diskutklimaton. Kaj mi kredas ke Esperanto povas esti unu lingvo de internacia komunikado.

Ĉiu homo almenaŭ iun fojon spertis la senton de abismo en komunikado kun aliaj. Oni povas senti kvazaŭ oni parolas al muro, parolas al surdaj oreloj aŭ kiel oni volas esprimi la aferon - ĉiu lingvo havas siajn metaforojn.

Kiel do pri Esperantujo - ĉu niaj elirpunktoj iel estus malsamaj kaj unikaj? Estante laŭ mia naturo prefere skeptika ol naiva, mi neniam pensis tion. Tial mi sentas min nur forpuŝata de paroloj pri Esperanto kiel ”lingvo de paco kaj amikeco” kaj similaj kliŝoj, ĝuste tiaj kliŝoj kiuj fortimigas neesperantistojn kaj malfaciligas nian propran komunikadon.

Mia sperto pri la mondo estas ke ju pli malsamajn elirpunktojn oni havas rilate etnan, socian, kulturan, religian kaj seksan apartenon, des pli da obstakloj estas al la komunikado, sed des pli riĉa ankaŭ la interŝanĝo de spertoj kaj vidmanieroj se oni estas sufiĉe malferma por almenaŭ foje iomete kuraĝi ŝangi la propran vidpunkton. Kaj lingvo ne rilatas al tio. Neniu ajn lingvo ŝanĝas la menson de homoj aŭ aldonas iujn kapablojn aŭ ecojn.

Kaj kiu povas, sincere kaj empirisme bazite, diri ke esperantistoj estus pli pacaj ol aliaj homoj? Inter tiuj landoj en kiuj mi loĝis, oni plej multe konfliktas en Esperantujo, precipe en ĝia reta formo.

Dum la dek monatoj kiujn Libera Folio ekzistas (kaj nu, jam antaŭ tio), mi multfoje miris pri la sinteno al demokratio kaj debato en Esperantujo. Por mi estas memklare ke en 99,9 % el ĉiuj elpenseblaj kazoj estas pli bone diri la veron ol kaŝi ĝin aŭ mensogi. Tio estas ankaŭ la politiko de Libera Folio, sed ne de ĉiu el niaj potencaj homoj.

Ni vivas en plej diversaj landoj kun diversaj tradicioj de demokratio, kaj tio kompreneble devas lasi siajn spurojn ĝuste kiam temas pri aferoj kiel demokratio, kritiko kaj ĝenerala malfermeco. Sed mi kredas ke temas ankaŭ pri io alia: enkonstruitaj, neelparolitaj kodoj, kiuj rilatas al la ĵus menciita ideo pri esperanto kiel ”lingvo de paco kaj amikeco”. Alivorte - se ni ne estas tiel pacaj kaj konsentaj kiel ni dezirus, ni devas almenaŭ ŝajnigi tion.

Tial oni fojon post fojo rimarkas ĉe niaj politikistoj kaj aliaj personoj en gravaj pozicioj la sintenon : ”Vi ne kritiku min, faru ion mem anstataŭe!” Se oni konsentis havi centran rolon, ĉu en ŝtato, organizaĵo aŭ kie ajn, oni devas ankaŭ esti preta akcepti kritikon, alikaze oni miskomprenis sian taskon. Homo devas plenumi sian rolon, kaj ne pleniĝi je ĝi.

Al bona komunikado apartenas ankaŭ tio ke oni foje devas akcepti malsimilaĵojn, pretervidi ilin kaj fokusi al esencaĵoj. Sed kiam oni sentas ke ne eblas pretervidi, oni havas la rajton reagi kaj esprimi sian opinion.

Tial mi skribis la komentarion ”Ĉu seksismo en la esperanta gazetaro?” en Libera Folio. Sen tre granda miro, sed jes kun bedaŭro, mi konstatas ke ĉiuj kiuj reagis al mia komentario pozitive kaj konsente, vivas en la sama kultursfero kiel mi mem - nordokcidenta Eŭropo. Fakte neniu skribis negative rekte al mi, sed en tiu freneza karuselo de retmesaĝoj kiuj estas plusendataj jen tien jen ĉi tien ankaŭ atingis miajn okulojn kelkaj, milde dirite, negativaj komentoj. Ĉiuj estas skribitaj de viroj el suda aŭ orienta Eŭropo.

Kaj mi konstatas ion, kio validas por komunikado ĝenerale, kaj eble precipe en Esperantujo pro nia kulturdiverseco: kiam homo ne komprenas kion alia diras, anstataŭ peni kompreni kaj aŭskulti oni facile interpretas laŭ pensmodeloj kiujn oni jam havas en la kapo, kaj kiujn oni opinias ”la ĝustaj”. Do: beleckonkursoj en kongresoj kaj nudbildoj de virinoj en seriozaj esperantogazetoj estas tute en ordo, kaj ĉar mi kontraŭas ambaŭ, oni devas iel klarigi tion, ekzemple : mi estas envia, kaj verŝajne vere volus mem pozi nuda en gazeto. Alternative mi estas puritana kaj ŝokiĝas pro nudaj virinkorpoj (mi ne ŝokiĝas, mi estas mem virino kaj konas la virinan korpon tre bone). Krome / aŭ mi havas bezonon subpremi aliajn homojn por mem senti min grava.

Mi ne intencas ĉi tie klarigi mian komentarion pri seksismo, sed mi povas diri ke ĉiuj ĵus prezentitaj interpretoj estas ne nur malpravaj, sed ankaŭ malkaŝe seksismaj.

Ĉu do eblas konstrui pontojn trans abismoj? Certe eblas, ni ĉiutage iradas sur tiaj pontoj, alikaze kaoso estus la normala stato. Kaj foje, en momentoj de graco, ni eĉ povas sperti tiun senton de plena konkordo kaj komuneco kiu faciligas la nekuraceblan solecon de l’ animo. Sed por ĉiu sukcesa komunikado estas necesa volo kaj iu grado de memdistanco kaj memkono, alikaze oni nur plu naĝas en sia propra lageto.

Kaj ni lasu aferojn, ne homojn, kvereli.

Maria Sandelin

• Forlasi la sektismon. Finfine ni entombigu himnon, standardon, Majstron kaj aliajn kvazaŭreligiajn trajtojn. Ni permesu rigardi Esperanton kaj la esperantistojn per la samaj nefermitaj okuloj kiel aliajn sociajn fenomenojn. Ni ne fanfaronu, ne hipokritu, ne pavu, ne papagu.
• Forlasi la mitojn kaj la megalomanion. Ni ĉesigu la troigojn pri ĝisnunaj atingoj de Esperanto-uzado. Ni forgesu la fantomajn milionojn da nevideblaj, neaŭdeblaj kaj netuŝeblaj esperantistoj. Ni akceptu la realon: Esperanto estas uzata je tre varia nivelo de kelkaj dekmiloj da homoj dum malgranda parto de ilia tempo. Por tiuj homoj Esperanto tamen estas tre utila kaj plezuriga.
• Forlasi la ekstreman desuprismon. Ni rezignu la postulojn, ke eta grupo da idealistoj decidu, per kiuj rimedoj UNO, EU aŭ unuopaj personoj komuniku internacie. Ni mem uzu Esperanton por nia propra bezono, tiel farante ekzemplon al la mondo. Ni uzu ĝin intense kaj por ĉiuj celoj. Ni flegu la kulturon kaj arton, sed ankaŭ la distron kaj amuzon.
• Forlasi la antagonismon inter Esperanto kaj la angla lingvo. La bono ne estu malamiko de la plejbono. Ni akceptu kaj ĝoju, ke internacia komunikado por multaj homoj hodiaŭ estas pli amasa kaj pli glata ol antaŭ cent jaroj – dank' al la disvastiĝo de la angla lingvo. Nur ŝovinistoj kontraŭas komunikadon pro tio, ke ĝi ne okazas per la ĝusta lingvo.
• Forlasi la monopolismon. Estus egocentra ideo pensi, ke utilas nur mia maniero agi por aŭ per Esperanto. Estus absurde pretendi, ke nur mia Esperanto estas la sola ĝusta. Ni komprenu, ke Esperanto estas tio, kion esperantistoj uzas por interkompreniĝi. Kion ni faras en Esperanto, tion ni faru pro ĝia propra valoro, ne por "utili al nia kara lingvo".
• Forlasi la amindumadon kun naciismaj rondoj izoliĝemaj kaj konservemaj. Ni laboru por internacia reciproka influo, ne por nacia aŭ paroĥa memsufiĉo.
• Forlasi la seksismon kaj aĝismon. Ni malmuntu la virajn klikojn, kies anoj elektas unu la alian ne vidante la kompetenton de aliuloj. Ni emeritigu la veteranojn kaj fidu je la talento de homoj malpli ol 50jaraj.
• Forlasi la adoron je harmonio kaj konkordo. Ni ne plu kaŝu kaj prisilentu internajn konfliktojn kaj malkonsentojn, sen kiuj eblus neniu evoluo. Ni respektu kaj flegu la diferencojn.
• Forlasi la izolon en landaj movadoj. Se ni havas lingvon internacian, kial ne uzi ĝin internacie? Ni ne revu pri tutmondeco, sed realigu ĝin.
• Forlasi la blindan varbadon per troigoj kaj mensogoj. Finfine ni komprenu, ke el cent varbitoj naŭdek naŭ foriras, ĉar ili ne trovas utilan aŭ plezurigan uzon de la lingvo. Prefere ol varbi cent novajn, ni zorgu krei ion allogan kaj valoran, por ke pli multaj varbitoj restu uzantoj. "Cent semoj perdiĝas, mil semoj perdiĝas, ni semas kaj semas konstante." Ĉu ni ne provu foje ankaŭ sterki?