La deziro venu de interne

La pasinta enketo aperinta en Libera Folio kun la paso de la tagoj ĉiam pli mirigis min. Ĉu mi ion miskomprenis? La demando estis: "Kiam vi laste legis libron en Esperanto? Dum la lasta semajno, dum la lasta monato, dum la lasta jaro, antaŭlonge aŭ neniam?"

Ĉar pasis pli ol jaro de kiam mi legis La Postdomon de István Ertl, mi klakis la alternativon ”Antaŭlonge”. Baldaŭ mi komprenis ke pri miaj esperantaj legokutimoj mi estas sufiĉe sola, ĉar preskaŭ duono el la respondintoj respondis ”Dum la lasta semajno”. Nu, mi permesas al mi interpreti la rezulton de la enketo simple kiel simptomon de la prestiĝo kiun donas legado de esperantlingvaj libroj laŭ la legantoj de Libera Folio. Ion alian ĝi kompreneble ne montras. Mi antaŭlonge komprenis ke ekzistas diversaj manieroj kolekti esperantistajn poentojn, kaj legado evidente estas unu.

Do ĉu entute indas legi? Kaj ĉu ne eblas diversmaniere misuzi librojn? Mi konas plurajn literatur-narkotulojn, kaj foje mi kiel biblioteksisto eĉ sentas kvazaŭ mi rekomendus drogojn laŭpete – jen morfino de la lasta verkisto sur nia nacia literatura firmamento, kokaino de la plej populara verkisto de krimromanoj, aŭ likvoro de tiu kiu verkas la plej dolĉe romantikajn amromanojn. Krome libron eblas uzi por imponi kaj poste forgesi aŭ - kial ne - kiel teleron por buterpano aŭ manĝaĵon por la hundido.

Sed la respondo al la demando estas kompreneble ”jes” - nepre indas legi. Kaj laŭ mia konvinko precipe indas legi beletron. Ekde mia gimnazia aĝo mi kunportas la mesaĝon de mia instruisto pri la sveda: legado de beletro estas afero same sange grava kiel la vivo mem.

En la strebado iĝi memstare pensanta homo ekzistas neniu komparebla metodo. Legi beletran verkon estas vere sencoplene nur kiel privata ago. Se verko donu ion pli profundan al siaj legantoj, la deziro legi devas veni de interne. Tiam la elirpunkto neniam povas esti prestiĝo, lingva ekzerciĝo aŭ strebo plifortigi sian identiĝon kun iu lingvokomunumo. Literaturo estiĝas en la spaco inter la verko kaj tiu leganto, kiu spertas ke la aŭtoro formulas ion al kio mi, kiu legas, jam estis survoje, sed por kio mi ankoraŭ ne trovis la ĝustajn vortojn. Tiel literaturo povas samtempe mallongigi la vojon kaj vastigi la mondon.

Antaŭnelonge en mia biblioteko mezaĝa virino - kun lingvaĵo de edukita homo, zorge elektitaj vestaĵoj kaj okulfrapa lipruĝo - petis librojn de iu specifa aŭtoro. Laŭ la katalogo mi vidis ke ni posedas plurajn liajn librojn kaj mi ĝoje kondukis ŝin al la sekcio de beletro. La konsterniĝo de la kliento estis granda kiam ŝi komprenis ke temas pri romanisto. ”Ĉu la homo verkas romanojn? Ne, por tiaĵoj mi ne malŝparas mian valoran tempon.” Kvankam mi sentis kvazaŭ ŝi ĵus verŝus sitelon da akvo sur min, mi algluis profesiecan rideton kaj diris nenion. Sed mi pensis… ho – vi devus nur scii kiel svaga estas la limo inter fikcio kaj faktoj. La biblioteka klasifsistemo ja estas, same kiel ĉiuj klasifsistemoj, simple iluzio kiu helpas al homoj ne freneziĝi. La vero estas, ke faklibroj povas esti puraj fabeloj - dum beletro kutime estas pli vereca ol la vivo mem.

La obstakloj inter homoj kaj bona beletro estas ĉefe du – ambaŭ same malbonaj. Unu estas ĝuste la menciita prestiĝstampo, kiu povas kaj forpuŝi nelegemajn homojn kaj - ĉe tiuj kiuj tamen legas – meti filtrilon inter la leganto kaj la verko. En mia biblioteko mi regule faras ekspoziciojn laŭteme por montri bonajn sed maltro legatajn beletraĵojn kiuj kolektas polvon sur la bretoj. La ruzo tiam estas ne etikedi la librojn ”Klasikaĵoj” aŭ ”Nobelpremiitoj” (ĉar tiam ili plu kolektos polvon), sed anstataŭe surmerkatigi ilin sub pli tiklaj rubrikoj kiel ”Nepermesata Amo”, ”Sekso kaj Erotiko”, ”Milito kaj Paco” aŭ ”Geniuloj kaj Frenezuloj” .

La alia danĝero, kiu eventuale ne minacas en Esperantujo, sed jes aperas de tempo al tempo en mia kultursfero, estas la malo – la sinteno ke ĉiuj beletraj verkoj troviĝas sur la sama nivelo. Alivorte ke romano de Stephen King aŭ Jackie Collins enhavus same multe da vero kiel verko de Dostojevskij aŭ Ibsen. Tia indiferento igas min frosti.

Sed ĉu indas legi en Esperanto? Certe jes. Ĉu ĉiusemajne? Mi dubas. Sed mi ja neniam estis granda kolektanto de esperantistaj poentoj. Aliflanke mi de frua junaĝo estas granda kolektanto de legospertoj. La problemo pri esperantaj verkoj estas, ke ili malofte atingas trans la sojlon de mia interesiĝo. Ili simple malbone sukcesas en la konkurado kun svedlingvaj verkoj. Kaj mi scias ke tiun sperton mi dividas kun multaj.

Ĉu indas legi librojn tradukitajn al Esperanto? Tiuj esperantlingvaj legospertoj kiuj ion alportis al mi, estis originale verkita literaturo. Kiam, dum miaj universitataj studoj pri literaturhistorio, ni atingis nian nacian ikonon August Strindberg, iu bonvola esperantista konato proponis prunti iun lian verkon en esperanta traduko. Mi ne komprenis la ideon. Kial legi Strindberg en Esperanto? Tamen mi ne povis rezisti la tenton de legeto. La tradukinto ne turniĝu en sia tombo, sed la impreso estis plata, senodora, se ne diri sterila, kompare kun la sveda originalo. Mi ne povis liberiĝi de la sento ke Strindberg en Esperanto gustas je ligno. Kaj mi ne estas konvinkita ke la sola kialo estas tio ke neniu krom Strindberg iam sciis skribi kiel Strindberg. Cetere mi ankaŭ ne sentas logon legi ekzemple novelojn de Ĉeĥov en Esperanto kiam ekzistas brilaj tradukoj al la sveda.

Mi aŭdis la argumenton ke la esperanta literaturo, por gajni eksteran prestiĝon kaj plifortigi la memsenton de la esperantistaro, devas enhavi la samajn verkojn kiuj en tradukoj apartenas al la plej multaj lingvokomunumoj de la mondo. Tio sonas kiel bona penso (almenaŭ ĝis oni komencas diskuti tion kio konsistigu mondliteraturan kanonon), sed la vidpunkto ne estas aparte legoinstiga. Krome, laŭ mi, libroj estu ne nur eldonitaj aŭ eĉ vendataj, sed ankaŭ legataj, ĉar kiu iĝas feliĉa pro la nura ekzisto de libro sur breto aŭ en kapvorto de katalogo?

La plej sencoplenaj tradukoj laŭ mi estus tiuj de novaj, ankoraŭ malmulte konataj kaj tradukitaj verkoj. Tiel Esperanto povus roli kiel vera literatura ponto.

Cetere, dum la lasta semajno mi fakte legis esperantan libron: la eminentan romaneton Dis! de Sten Johansson. Sen aldona peno mi akiris novan poenton en la esperantista ĉielo!

Maria Sandelin

Sur la foto: August Strindberg (1849-1912) kontribuis interalie al la modernigo de la eŭropa dramo. Kiel ĉiuj geniuloj li estis kompleksa homo, kaj lia fifamo kiel kontraŭulo de virina emancipiĝo ne kaŝu la grandan valoron de la ĉefa parto de lia verkaro.