Nova aŭtomata tradukilo lernas Esperanton

Libera Folio: Por kio estas bezonata aŭtomata tradukilo al kaj el Esperanto?

Jacob Nordfalk: Estas multaj uzoj, kelkaj eble estas evidentaj, kelkaj ne. Jen la kialoj kiuj plej gravas por mi: Unue, lernado de Esperanto. Multaj homoj kiuj volas lerni Esperanton jam komprenas la anglan je iu nivelo. Doni al ili facile alireblan aŭtomatan tradukilon, al kaj el Esperanto, povas helpi ilin, kiam ili devas skribi aŭ kompreni tekston. Due, tradukado al Esperanto por la Vikipedio. Tio estis mia origina kialo por fari tiun ĉi entreprenon (kvankam la celo perdiĝis survoje). Trie, tradukado el Esperanto por la homoj kiuj emas fari siajn hejmpaĝojn en Esperanto, sed volas tamen ne forbari ne-esperantistojn.

Al kaj el kiuj lingvoj la nova tradukilo funkcias?

Jacob Nordfalk: La nova tradukilo funkcias el la angla lingvo al Esperanto, do la sama direkto kiel traduku.net. Ni esperas iom post iom fari ankaŭ la direkton de Esperanto al la angla. Krome jam ekzistas versioj por traduki el la kataluna kaj hispana al Esperanto, kaj mia kolego Hector esperas poste fari tradukilon de Esperanto al la kataluna kaj hispana.

Kia estas la kvalito de la traduko, ekzemple kompare kun tradukoj de Google Translate inter grandaj lingvoj?

Jacob Nordfalk: Estas ĉiam malfacile doni justan bazon por kompari tradukilojn, do mi petas vin mem provi kaj prijuĝi la kvaliton. Ĝenerale mi pensas ke la kvalito estas akceptebla kaj komprenebla, kvankam ankoraŭ mankas laboro interalie pri la akuzativo kaj neaj frazoj. Oni povas tutbone kompreni la tekston, sed ĝi bezonas postredakton antaŭ ol ĝi estas vere bona Esperanto (sed tio validas por ĉiuj maŝintradukaj sistemoj). Ĝi estas certe pli malbona ol Google Translate inter la dana kaj angla. Google Translate uzas tute alian sistemon (statistika maŝintraduko), kiu postulas grandegajn arojn da paralelaj dulingvaj tekstoj, el kiu ĝi povas elpreni ekzemplojn.

- Apertium el la angla al Esperanto estas miaopinie iom pli bona ol la Apertium-tradukiloj el la kataluna kaj hispana al Esperanto, kaj pli-malpli same bonkvalita kiel traduku.net, kvankam ni ankoraŭ sukcesis uzi nur 10% el la datumoj de traduku.net. Ni anticipas ke la kvalito estos multe plibonigata dum la venontaj monatoj, dum kiuj ni esperas ricevi sugestojn kaj eble eĉ plibonigojn de uzantoj. Ĉiuj estas tre bonvenaj partopreni kaj plibonigi la esperantan version, kaj ni kreis specialan vikian paĝon tiucele.

Hèctor Alòs i Font: Sendube, la nivelo de la hodiaŭaj Esperanto-tradukiloj estas multe pli malbona ol tiu de Google. Tamen ne ĉiuj Google-tradukiloj staras je la sama nivelo. Mi estas bona amiko de la ĉefa lingva respondeculo pri la ĵus lanĉita galega Google-tradukilo, kaj ŝi rakontas, ke tie estas gravaj problemoj en la origina dulingva vortaro. Se ni komparas nin al Google, kion ni ja devas fari por postuli al ni kvaliton, ni devas konsideri ankaŭ tion, ke ne estas same ĉe ĉiuj Google-lingvoj... kaj ke Google havas dungitojn kiuj prizorgas kaj senĉese plibonigas siajn ilojn.

- Laŭ mia vidpunkto, la ekzistantaj tradukiloj ĉefe montras, ke eĉ unuopulo diligente laboranta povas krei uzeblan tradukilon. Se pliaj homoj aliĝas kaj oni rajtigas nin uzi ekzistantajn vortojn (kio tre bedaŭrinde ne ĉiam okazas), la rezultoj estos multe pli kontentigaj. La baza kapablo per ne enorma laboro estas pruvita; nun indas pruvi, ke eblas konsiderinde plibonigi la rezultojn, denove kontraŭ ne enorma laboro. Aŭtomatajn tradukilojn al naciaj lingvoj mi ŝatus liveri en pli evoluinta nivelo ol la nuna: la rezultoj ja tiam estos videblaj al la ĝenerala publiko kaj ne nur al la plej ofte bonvolema esperantistaro.

- Alia aspekto estas la teknika, kiun Jacob mencias. Efektive, nuntempe estas pli popularaj la tradukiloj bazitaj ĉefe sur statistikoj (kiel Google) ol tiuj bazitaj ĉefe sur reguloj (kiel Apertium - kvankam verŝajne Apertium ne staras kiel la plej ekzemplodona kazo en tiu grupo). Tamen unu el la bonaĵoj de Apertium estas, ke malantaŭ ĝi staras komunumo laboranta kaj evoluiganta novajn kapablojn. Ĝuste oni laboras por starigi novajn kaj plibonigi la jam ekzistantajn statistikajn rimedojn (ekz. tiujn, kiuj devas pli bone decidi, kiu signifo de vorto estas uzata en difinita kunteksto).

Kiel longe oni laboris pri la nova tradukilo, kaj kiuj kontribuis al ĝi?

Jacob Nordfalk:  Mi faris plejparton de la vortara laboro, dum Francis Tyers, Prompsit Language Engineering, kaj Jimmy O'Reagan, Apertium-volontulo, faris la plejparton de la gramatika laboro. Mi skribis al  la Apertium-projekto la 13-an de aŭgusto 2008, kaj jam semajnon poste Francis kaj Jimmy uzis la ekzistantajn lingvoparojn Esperanto-hispana kaj hispana-angla por krei novan krudan (sed tiutempe jam imponan!) lingvoparon Esperanto-anglan. La 20-an de aŭgusto mi skribis al la kreintoj de traduku.net, kaj jam en la sama tago unu el la respondeculoj, Mike Leon, donacis grandegan leksikonon kun 114.082 paroj da vortoj kaj idiomaĵoj al la projekto.

Kion oni devas scii por povi kontribui al la projekto?

Jacob Nordfalk: Kiam mi komencis, mi sciis pli-malpli nenion pri lingvistiko aŭ gramatiko kaj nur tre malrapide povis plibonigi ion ajn. Mi lernis multe, kompreneble, sed mi konsilus al homoj kiuj volas kontribui ke ili sciu iom pri XML kaj gramatiko antaŭ ol komenci.

Ĉu eblos funkciigi la novan tradukilon en Ipernity, same kiel tie jam funkcias aŭtomata tradukado inter aliaj lingvoj?

Jacob Nordfalk: Kvankam mi uzas Ipernity mi ne sciis pri ĝia tradukilo. Ŝajnas ke ili uzas Google Translate, do ne tuj. Tamen principe la respondo estas "jes", ĉar nia tradukilo estas libera softvaro, do indas ke ĉiuj petu al Ipernity ankaŭ ekuzi la senpagajn tradukilojn de Apertium.

Hèctor Alòs i Font: Alia aspekto je kiu ni rajtas pensi estas, ĉu eblos iam enkonduki la Apertium-tradukilojn en Google. Mi ne vidas kialon por ne antaŭvidi tion: Esperanto estas jam enkondukita en ĝin (kio verŝajne estas la plej malfacila paŝo) kaj, aliflanke, la Apertium-tradukiloj estas plene libere uzeblaj kaj modifeblaj. Se ni evoluigas tradukilojn el Esperanto (t.e. la mankantajn direktojn) kaj plibonigas la ekzistantajn, mi kredas, ke tio ne estas kimero, sed tute efektivigebla celo. Eĉ pli: tre indas meti ĝin sur nian tag-ordon.

Por montri la nunan staton de la projekto, jen du maŝintradukaj kaj unu homtraduka versioj de la sama angla originala teksto el la novaĵretejo de BBC:

Angla originalo:
Pope Benedict XVI has confirmed the first papal trip to the Holy Land since Pope John Paul II's visit in 2000. The pontiff will visit the sites of Jesus' life in an 8-15 May trip taking in parts of Israel, the Palestinian territories and Jordan. He is expected to visit Jordan's largest mosque in Amman, and stop in Jerusalem, Bethlehem and Nazareth. The news follows a row over the Pope's lifting of excommunication on a bishop who denies the extent of the Holocaust.

Traduku.net:
Papo BENEDIKTO LA 16A havas konfirmitan la unuan papan viziton al La Sankta Lando ekde Papo Johano Paŭlo Dua vizito en 2000. La pontifiko vol vizito la ejoj de De Jesuo vivo en 8-15 Povus viziton ampleks partoj de Israelo, la Palestinanaj teritorioj kaj Jordanio. li estas antaŭvideble ..os viziti Jordanian plej grandan moskeon en Amman, kaj halt en Jerusalemo, Betlehemo kaj Nazareto. la novaĵoj sekvas disputon pri la Papa lev de ekskomuniko sur episkopo kiuj(n) neas la etendon de La Shoaho.

Apertium.org:
*Pope Benedikto *XVI havas konfirmita la unua *papal vizito al la Sankta Lando ekde *Pope John Paul vizito de *II en 2000. La *pontiff vizitos la ejoj de vivo de Jesuo en 8-15 majo-vizito prenanta en partoj de Israelo, la palestinaj teritorioj kaj Jordanio. Li estas atendita viziti Jordanio -a plej granda moskeo en *Amman, kaj haltigo en *Jerusalem, *Bethlehem kaj *Nazareth. La sciigo sekvas disputon sur la *Pope -a levanta de *excommunication sur episkopo kiu neas la etendon de la *Holocaust.

Homa traduko:
Papo Benedikto la 16-a donis konfirmon pri la unua papa vojaĝo al la Sankta Lando post la vizito de papo Johano Paŭlo la 2-a en la jaro 2000. La pontifiko vizitos lokojn de la vivo de Jesuo dum la vojaĝo, okazonta de la 8-a ĝis la 15-a de majo en partoj de Israelo, la palestinaj teritorioj kaj Jordanio. Oni atendas ke li vizitos la plej grandan moskeon de Jordanio en Amman, kaj ke li haltos en Jerusalemo, Betlehemo kaj Nazareto. La informo aperis post kverelo pri la papa nuligo de ekskomuniko rilate episkopon, kiu neas la efektivan amplekson de la holokaŭsto.