La lingvistiko estas ridinda
[Ĉi tiu parolado resumas kaj suplementas mian artikolon "Kiu efektive estis Blinkenberg?".]
En 1980 mi estis staĝanto en la Ŝtata Universitata Biblioteko de Århus. Unu tagon en la sekcio de manuskriptoj mi vidis dosieron kun la titolo “Esperanto”. Mi kompreneble tuj elprenis tiun dosieron kaj ekzamenis la enhavon, kaj montriĝis ke tio estas nenio alia ol la dokumentoj pri Esperanto de profesoro Andreas Blinkenberg – tiu Blinkenbergo kiu preskaŭ fiaskigis nian grandan venkon en Montevideo antaŭ precize 60 jaroj. En multaj lokoj oni povas legi kiel la reprezentanto de UEA, Ivo Lapenna, lastmomente sukcesis akiri rezolucion de Unesko favore al Esperanto. Sed kiu estis Blinkenberg, kaj kial li malsimpatiis al Esperanto? Mi esploris tiun aferon, kaj ĉi tie mi volas dividi kun vi kvin el miaj trovaĵoj.
Mia unua trovaĵo estis ke la Unesko-konferenco en Montevideo ne estis la unua internacia, interregistara forumo kie Danio oficiale parolis kontraŭ Esperanto. Tio okazis ankaŭ en kunsido de la Ligo de Nacioj en Ĝenevo, Svislando. Tie Esperanto estis sur la tagordo en 1922. Unu el la Danaj delegitoj estis Henni Forchhammer. Ŝi estis tre progresema virino. Dum multaj jaroj ŝi estis la prezidantino de Danske Kvinders Nationalråd (Nacia Konsilantaro de Danaj Virinoj), kaj ŝi estis la unua virino kiu parolis en la kunsidoj de la Ligo de Nacioj. Sed ŝia frato Georg estis Ido-aktivulo – kaj en Ĝenevo, en la sidejo de la Ligo de Nacioj, ŝi sola argumentis ke oni konsideru aliajn planlingvojn krom Esperanto. Ĉiuj aliaj komprenis ke Esperanto estas la sola serioza propono de internacia planlingvo. Do Forchhammer agis iom stulte en ĉi tiu afero, sed ankaŭ – tion ni devas konfesi – originale kaj kuraĝe.
Unuavide apenaŭ povas esti du tiel malsamaj personoj kiel Andreas Blinkenberg kaj Henni Forchhammer. Forchhammer estis lingvoinstruistino en Kopenhago kaj verkis bazajn lernolibrojn pri la Angla lingvo. Blinkenberg estis profesoro pri la Franca lingvo en Århus kaj laboris pri la grandaj Danaj-Francaj vortaroj. Forchhammer estis elstara feministino. Blinkenberg estis tiel konservativa ke li iam eĉ montris ian simpation al la faŝismo. En la kunsidoj Forchhammer uzis la Anglan en Ĝenevo, Blinkenberg la Francan en Montevideo. Sed jen mia dua trovaĵo: ili ambaŭ studis fonetikon ĉe – Otto Jespersen.
Profesoro Jespersen estis vere granda aŭtoritato pri fonetiko, do ne estas strange se liaj lernantoj transprenis liajn vidpunktojn ankaŭ pri aliaj lingvaj aferoj. Kaj kiel konate, en 1922 Jespersen estis Idisto. Li mortis en 1943, sed en 1928 li publikigis sian propran lingvoprojekton Novial. Per tiu movo tute malaperis tiu malmulto da prestiĝo kiun Ido ankoraŭ havis. Novial ankaŭ estis malavantaĝo al la persona prestiĝo de Jespersen, ĉar Novial estis eĉ pli kompleta fiasko ol Ido. Sed ĉu la apero de Novial estis avantaĝo aŭ malavantaĝo al Esperanto? Tie oni povas elekti inter du opinioj.
• Aŭ: Ĝi estis avantaĝo ĉar nun klare Esperanto estas la sola serioza provo de internacia lingvo. Kaj efektive, kelkajn jarojn poste la Danaj Esperanto-organizaĵoj komencis vere kreskegi.
• Aŭ: Ĝi estis malavantaĝo al la tuta ideo de internacia lingvo, ĉar nun estas unu plia fiaskinta projekto, ĉi-foje eĉ verkita de lingvisto. Tio evidente estis la opinio de Blinkenberg.
Do, kiam eksplodas la dua mondmilito, la situacio estas tia ke Esperanto estas relative populara en Danio, sed havas tre malmulte da prestiĝo. En aŭgusto 1943 estis ĝenerala striko proteste kontraŭ la okupado. Reage al tio la Germana armeo arestis kelkajn elstarajn Danajn civitanojn kaj retenis ilin dum kelkaj semajnoj. Kaj jen ni venas al mia tria kaj plej surpriza trovaĵo: unu el tiuj arestitoj estis Blinkenberg, kaj unu alia estis la tre konata Esperantisto Harald Grønborg. Dum dek tagoj ili kune estis ostaĝoj ĉe la Germana armeo, kiu tenis ilin en la marista hotelo ĉe la haveno de Århus.
Kaj ili jam konis unu la alian de antaŭe. Ili ambaŭ estis aktivaj en junulara organiza laboro. Ili eĉ havis plian aferon komuna, nome vortaran laboron. Ŝajnas ke ili tre estimis unu la alian kiel personojn – sed Blinkenberg ne tre estimis Grønborg kiel vortariston. La Germanoj permesis al Grønborg labori pri Dana-Esperanta vortaro en la arestejo, kaj tie Blinkenberg povis observi lian labormanieron. Li ne estis imponita. Post la milito Grønborg translokiĝis de Århus al Odense, kaj la du viroj ne plu tenis kontakton.
Do, naŭ jarojn post la milito Blinkenberg renkontas Lapenna en Urugvajo. Mia kvara trovaĵo estas ke Blinkenberg fakte ne estis la sola Dana delegito kiu parolis kontraŭ Esperanto tie. Nome, UEA havis du aferojn por atingi en Montevideo: establi konsultajn rilatojn kun Unesko, kaj menciigi en tiu rezolucio kiu finas ĉiun Ĝeneralan Konferencon de Unesko, ke la celoj de Esperanto konformas al la celoj de Unesko. Unu el la amikoj de Blinkenberg, la Kopenhaga profesoro pri matematiko Jakob Nielsen, kontraŭis doni konsultajn rilatojn al UEA, kiam tiu afero estis traktata en la koncerna komisiono. Sed oni trankvile diskutis la aferon, kaj konsultaj rilatoj estis akiritaj tute glate.
En la komisiono kiu traktis la rezolucion, male, Blinkenberg sukcesis ridigi la homojn kaj turni la etoson tiel ke tre malmultaj voĉdonis por la punkto pri Esperanto. Tio estas bone konata, do pri tio mi ne volas multe diri. Sed mia kvina trovaĵo estas ke la tuta inteligento kaj diligento de Lapenna kaj la aliaj Esperantistoj en Montevideo neniom utilus se ne estus pro la Norvega delegito Alf Sommerfelt.
Post la parolado de Blinkenberg, Sommerfelt faris proponon de amendo. Li anoncis ke Norvegio povos voĉdoni por la rezolucio se oni forigos la punkton kiu rekte rekomendas subteni la Esperanto-instruadon. Nun oni ja bezonus du voĉdonojn: unu pri la originala rezolucio, kaj unu sen la punkto kiun Sommerfelt proponis ellasi. Sed en la ĝenerala konfuzo oni pretervidis tion – kaj tiun pretervidon oni do devis ripari en la lasta minuto, en la fina kunsido de la tuta konferenco, kiam la etoso estis turnita tre favora al Esperanto.
Ĉi tiu profesoro Sommerfelt vere estis trolo el skatolo. Kaj kiel vi scias, en Norvegio loĝas multe da troloj, sed ne pri tio temas ĉi tie. Nek antaŭ nek post Montevideo Sommerfelt iam diris ion ajn pri Esperanto, do oni miras kio estis liaj motivoj por helpi al UEA. Ĉu li simple agis laŭ instrukcioj de sia registaro – aŭ ĉu estis ankaŭ aliaj motivoj? Mi kredas ke estis.
Sommerfelt estis lingvisto same kiel Blinkenberg, sed ili estis du tute malsamaj specoj de lingvisto. Blinkenberg estis tre konservativa, ankaŭ en lingvistiko. Kontraste Sommerfelt estis fervora membro de la strukturismo, lingvistika skolo kiu en 1954 ankoraŭ batalis por gajni atenton kaj respektindecon. Do, kiu ajn venko de Blinkenberg en lingvistika demando estus malvenko de Sommerfelt, kaj inverse. Sendube, la Unesko-rezolucio de Montevideo enorme levis la prestiĝon de Esperanto per unu bato, kaj ĝi estis grandega venko por UEA. Sed malantaŭ la kulisoj ĝi ankaŭ estis fortigo de la ideo ke entute povas okazi progresoj en lingvistiko, kaj ĝi estis valora gajno por la strukturismo.
Montevideo estis la lasta ŝanco por moki Esperanton. De tiam, negativa opinio pri Esperanto estas ankaŭ negativa opinio pri Unesko kaj entute pri internacia kunlaboro. Kompreneble, oni povas opinii ke Unesko estas bona afero ĝenerale kaj ke la rezolucio de Montevideo estas nur unu el ĝiaj malmultaj eraroj, sed la reguloj de la ludo estis ŝanĝitaj en Montevideo. La pruvodevo ne plu estas ĉe ni kiuj asertas ke la internacia lingvo estas Esperanto, ĝi estas ĉe tiuj kiuj asertas la malon. Tio estas enorma avantaĝo kiu ne ŝanĝiĝas per tio ke ĝuste ĉi tie, ĝuste nun, ne plu estas tiom da organizitaj Esperantistoj. Dum Unesko ne revokas la rezolucion, kun la paso de la tempo la prestiĝo de Esperanto povas nur kreski. Estas tre agrable scii tion.
Tamen, la prestiĝo de la lingvistiko havis la kontraŭan evoluon. Esperanto estas la sola serioza internacia planlingvo, tio estis klara jam en 1954. En lingvistiko estis tiam du ĉefaj skoloj, la tradicia reprezentita de Blinkenberg kaj la strukturismo reprezentita de Sommerfelt. Intertempe tamen neniu el ili venkis la alian, tute male la nombro de lingvistikaj skoloj multobliĝis. Imagu se Volapuko ankoraŭ estus grava, Esperanto kaj Ido estus pli-malpli same fortaj, Interlingua estus malgranda sed kreskanta, kaj ĉiun duan jaron aperus nova Novial. Tiam vi havas bildon de la nuna situacio de lingvistiko. Scii tion kompreneble estas tre malagrable al la lingvistoj, do ekstere ili ne multe parolas pri siaj problemoj.
Sed ankaŭ al ni Esperantistoj estas malagrable scii ke la lingvistiko malprosperas. La reguloj de la ludo nun estas tiel radikale ŝanĝitaj, ke ne la Esperantistoj devas peti agnoskon ĉe la lingvistoj – tute male. Se oni rigardas trans la kulisojn, fariĝas tute klare ke nuntempe la lingvistiko devas peti agnoskon ĉe la Esperantomovado. Hodiaŭ Esperanto ne estas ridinda. Sed se oni konas la historion de la lingvistiko, oni scias ke la nuntempa lingvistiko estas ridinda.
La lingvistoj ne povas ripari la ridindecon de sia fako alimaniere ol simple farante sian laboron. Unesko ne povas helpi al ili. Unesko ne povas miksi sin en la laboron de la lingvistoj, same kiel ĝi ne povas miksi sin en la internajn rilatojn de la Esperantistoj. La sola kion Unesko povas fari, estas agnoski ke unu tendenco venkis tiel multe ke oni devas preni ĝin serioze.
Kiel mi vidas la aferon, la sola savo de la lingvistiko devas veni de tiuj Esperantistoj kiuj samtempe estas lingvistoj – do de homoj kiel mi mem. Sed ĝis nun ja neniu komprenis ke lingvistiko estas multe pli ridinda ol Esperanto! Tial mi ne kuraĝis fari lingvistan karieron. Mi faras Esperantistan karieron anstataŭe. La lingvistiko devas esti savita de ekstere, kaj la Esperantomovado estas la plej forta faktoro kun la intereso ke la lingvistiko estu savita kiel scienco. Kiel fari tion ja ne estas tute simple, do mi komencis verki libron pri tio, kaj la unua versio de la unua ĉapitro jam estas preta.
Mi dankas por via atento.
