La esperanta kulturo: unueco en diverseco

Kiel islandano - membro de popolo proksimume samnombra kiel la urbanaro de Antverpeno - mi ofte trovis min antaŭ demandoj kiel: Ĉu islandanoj havas propran lingvon? Propran literaturon? Propran kulturon?

Kiel esperantistoj ni ofte aŭdas similajn demandojn: Ĉu esperantistoj en la diversaj landoj povas kompreni unu la alian? Ĉu literaturo estas kreebla per artefarita lingvo? Ĉu Esperanta kulturo povas esti io alia ol nur pala imitaĵo de la nacilingvaj?

Tamen, kutime, estas unu granda diferenco inter tiuj du situacioj. La nesciantoj, informitaj pri la ekzisto de la islanda lingvo kaj ĝia antikva deveno, senescepte interesiĝas pri ĝiaj kulturo kaj literaturo, ne por momento dubante ilian aŭtentikan realon. Ne tiel facilas por nia povra Esperanto; mencioj pri kulturaj faktoj, kiel ekzemple nia originala literaturo, ofte sukcesas veki nur moderan miron, sed emas resti daŭre en la abstrakto. (La afero estas tamen tute alia, se oni povas montri nacilingvan tradukon de Esperanta verko, kio laŭ mia sperto kutime estigas pozitivan intereson).

Sekve: la islandano eliras el la supre priskribita situacio kun kontento, eĉ fiero, la esperantisto kun ia - eble iom neklara - sento de malplivaloro. Kaj eble ĝuste pro tiaj spertoj ni ja pli emas rifuĝi en nian propran esperantistan mondon kaj fermi la pordon malantaŭ ni, por tie en izolo kaj sen relativoj ĝui niajn konvinkojn; aŭ ni drivas for de la movado kaj forlasas ĝin definitive.

Jam delonge mi pensadis pri tio, kiel kontraŭpezi tian malplivaloriĝemon kaj ĝiajn sekvojn, koncerne Esperanton kaj la evoluon kaj enhavon de ĝia kulturo. Per la sekvantaj malmultaj vortoj mi arogas al mi skize prezenti miajn ideojn, plejparte en rekta rilato kun la kultura agado de UEA.

Dumlonge spertante la konvinkiĝon, ke efika kultura agado de organizaĵo kiel UEA devas baziĝi sur akcepteblaj evoluteorio kaj celdifinoj, mi decidis fari provon konturi tian bazon jam komence de mia oficado kiel nova estrarano pri kulturo. Tial mi dissendis cirkuleron pri la temo al ĉirkaŭ ducent kulture engaĝitaj esperantistoj kaj landaj organizaĵoj iel rilataj al UEA, petante sugestojn, komentojn, kritikojn. Preskaŭ kvarono el la ricevintoj de tiu cirkularo reagis letere, ofte amplekse kaj detale.

Mia cirkulero estis duparta. Unue, ĝi enhavis ĝeneralan priskribon de nia aktuala kultura situacio; due, ĝi prezentis mian provon je gvidlinia difino de la kulturpolitiko de UEA kaj antaŭmetis kelkajn konkretcelajn punktojn rilate pli intensan kaj varian kulturagadon de tiu organizaĵo, laŭeble praktikotan en kunlaboro kun la landaj asocioj.

Pri la unua parto mi ĉi tie menciu nur la konkludon, ke vere kontentigaj kulturaj atingoj estas ĉe ni disaj kaj izolitaj, kvankam la latentoj de niaj fortoj ja sufiĉas por pli da efektivo, pli da kohereco. Mankas pli efika interŝanĝado de spertoj, pli celema kunlaboro inter la diversaj kulturagantoj, inter la landaj asocioj, inter ili kaj UEA, inter UEA kaj la diversaj Esperanto-kulturcentroj.

Due, por plifortigi nian memfidon kaj plivervigi la kulturan agadon de UEA sur vasta skalo de entreprenemo kaj kunlaboremo, ni bezonas kulturfilozofian bazon kaj difinitan kulturpolitikon.

Kulturfilozofia bazo rilatas al tio, kiel lingva movado ni nutriĝas kulture, transformas kulturajn valorojn kaj generas novajn. Certe la unue menciita faktoro, kultura nutriĝo, ĉiam estis ĉe ni la plej substanca ingredienco. La koncepto konstatas la fakton, ke la uzantoj de Esperanto ĉiam estis nature influataj de siaj propraj nacilingvaj kulturoj, imitis iliajn formajn kaj enhavajn valorojn, transprenis iliajn kriteriojn kaj transformis iliajn apartajn karakterojn por vastetenda utiligo en internacia kadro.

La Esperanta kulturo kreskis kaj kreskas el tiu multvaria nutriĝado, evoluas kaj direktiĝas al plia aktivo en novaj sintezaj manieroj kaj aperoformoj, kaj la genera proceso komenciĝas. La kultura generado per Esperanto do prenas stimulon el transformoj de nacikulturaj valoroj en la Esperanto-kulturan subtavolon, kio siavice ebligas esence originalan generadon de novaj kulturvaloroj per la lingvo.

Surbaze de la supre skizita filozofia bazo eblus difini nian kulturpolitikon. La vortumo de la difino tamen ne estas la ĉefaĵo, sed la realo entenata. Sed certe ĝi ne estas sen valoro, ĉar ĝi konkretigas la esencon en supervideblan formon. Do, jen mia difinoprovo post retaksado baze de diversaj komentoj:

La kulturpolitiko de UEA estas maniero de internacia evoluiga agado pere de Esperanto, kiu surbaze de nutriĝo el nacikulturaj valoroj kaj iliaj transformoj, kaj ĉiam kreskanta originala generado, disvolvas novajn interkompreniĝajn valorojn cele al kreo de konscio pri tuthomara kultura komuneco.

Ĉi-rilate mi volas citi resumajn vortojn de Marjorie Boulton: "Mi opinias, ke UEA laŭeble celu difinitan kulturpolitikon laŭ la linioj, kiujn vi proponis, sed ke oni penu eviti difinojn tro limigajn; necesas ioma empiriismo. Ofte ni devos modifi niajn ideojn rilate al la praktikaj eblecoj en diversaj cirkonstancoj."

Prave. Ne sufiĉas teorioj, ni devas ankaŭ esti pretaj adaptiĝi al la konstatoj de la spertoj pri cirkonstancoj kaj situacioj. La supra, ellaborita provo de difino ankaŭ absolute ne devas esti rigardata kiel ia rigida/rigora kunmetaĵo de vortoj. Tute kontraŭe ĝi celas esti sufiĉe ĝenerala kaj fleksebla por neniel malhelpi aŭ ligi nian agadon.

Kelkajn vortojn pri la nocio "tuthomara kultura komuneco" mi devas diri. Tiun esprimon mi komprenas antaŭ ĉio kiel edukitan sintenon aŭ senton, kaj certe pli tiel ol kiel ian sumon de difinitaj konkretaĵoj "mondkulture" kondiĉitaj. Temas pri la konstante dinamika deziro informiĝi, edukiĝi pri la komunaj kaj diferencaj aspektoj de la kulturara mozaiko de la mondo, pri la homaj kutimoj, ideoj kaj rimedoj laŭeble vaste ekster la privatecaj aferoj de individuo, gentano, naciano.

Mi havas la konvinkon, ke nur en tia esplorema, priampleksema spirito eblas daŭrigi generan laboron per kaj por Esperanto. Esperanto-verkisto ne povas havi ian mezuritan koncepton pri sia legantaro, li aŭ ŝi estas verkisto "sen popolo". Por subteni sian kuraĝon, sian moralan forton por daŭurigi verkadon li/ŝi devas spirite rigardi la "tutan mondon" kiel sian potencialan legantaron, simple ĉar Esperanto estas interlingvo, tio estas ĝia karaktero kaj tio jam estas ĝia funkcio eble pli konkrete ol iuj el ni konscias.

Tia sinteno de kiu ajn kreanto en la interlingvo estas ankaŭ nepra kondiĉo por kreskigi kaj subteni fidon al la lingvo mem, ĝia sanpruva stabileco kaj samtempe la generaj povoj de ĝia strukturo, sen kiu fido neniu inda verko kreeblas. La deziron kaj forton por generado en Esperanto ni devas ja ankoraŭ grandparte serĉi en spirita vizio - kaj ja ankaŭ en la daŭre rezultantaj konkretaĵoj. Kaj devas esti klare, eĉ por tiuj, kiuj preferas rigardi sin "praktikuloj", ke ĝuste tiel iom post iom plimultiĝas la "realaĵoj", kiuj formas ĉiam pli konkretan bazon por "realisma" laboro.

Baldur Ragnarsson

(Laŭ artikoloj aperintaj en la revuo Esperanto, en aprilo kaj decembro 1981)