Edmond Privat - maniulo kiu reprezentis duoncivilizitojn?
Mi ĵus malkovris en la naciaj arĥivoj en Kew (apud Londono) dokumenton kun la nomo Proprietaĵo de la Registaro de Lia Brita Reĝa Moŝto, kiu iomete prilumas la proponon, ke Esperanto iĝu oficiala lingvo de Ligo de Nacioj. Tiu dokumento (ref. CAB/24/159) estas memorando, kiun verkis la Ministrejo pri Eksteraj Aferoj kaj submetis al la ministraro en aprilo 1923. Ĝi ĉefe temas ne pri Esperanto mem sed pri landoj kiuj elektas alilandanojn por ilin reprezenti ĉe la Ligo, kion oni konsideris danĝera por britaj interesoj.
Partoj de la dokumento tekstas jene:
Oni povas supozi ke, se temas pri preskaŭ ĉiuj eŭropaj ŝtatoj, naciaj fiero kaj vanteco malpermesus nomumon de aliŝtatanoj por reprezenti naciajn interesojn ĉe la Ligo. Sama afero ne aplikiĝas al orientaj kaj duon-civilizitaj ŝtatoj, kiuj povas facile tentiĝi konfidi siajn interesojn al elektitaj alilandaj delegitoj, ĉu pro estimo al la pli altaj teknikaj kvalifikoj kaj ĝenerale pli granda kompetento troveblaj ĉe tiaj alilandanoj ĉu simple pro subaĉeto.
Nek tie nek aliloke estas iu ajn sugesto, ke Edmond Privat enplektiĝis en subaĉetado, kiam li iĝis reprezentanto de Persio (nuntempe Irano). La memorando tekstas plu:
La danĝero de elektado de alilandanoj estas reala. … Efektive ilustriĝis tiu danĝero ĉe la Asembleo de 1922. …. La persa registaro nomumis kiel unu el siaj delegitoj svisan profesoron, kiu verdire levis neniun demandon en la Asembleo pri kiu supozeblas, ke Persio havas specialan intereson, sed nur uzis sian pozicion por havigi universalan agnoskon al la uzado de Esperanto kiel internacia lingvo, ĉar li estas efektive maniulo pri Esperanto.
Tiuloke la memorando citas el raporto de britaj delegitoj, kiu menciis
... elstarajn spurojn de propagando favore al Esperanto, kio evidentiĝis en la raporto kiu kunordigis la informojn ricevitajn de alilandaj registaroj … Tiun raporton verkis entuziasmulo pri la afero Esperanto, kiu nun havigis al si nomumon kiel delegito de alilanda registaro ĉe la Asembleo. Ĝi enhavis miskomprenigan prezenton de iuj informoj kiujn donis nia propra instanco pri edukado rilate al la studado kaj antaŭeniro de Esperanto en lernejoj en Britio …
Tiu ĉi dokumento montras la percepton pri alilandanoj kaj “duon-civilizitaj ŝtatoj” en la plej altaj tavoloj de la tiutempa brita socio. Ĝi ankaŭ neniel justas al la franclingva svisa esperantisto Edmond Privat (1889–1962), kiu tute ne estis “maniulo pri Esperanto”. Li estis ja vigla kaj konvinkita pledanto por la lingvo, sed tute ne unutema maniulo. Li estis historiisto, universitata profesoro, aŭtoro, ĵurnalisto kaj pacaktivulo, admiranto de Gandhi kaj ties vojo de neperforto. Renkontitaj personoj kiuj bone konis lin konfirmas, ke li estis ekvilibra, sociema homo.
La asertita misprezento de informoj kiujn havigis la instanco pri edukado eble rezultas el miskompreno fare de Privat pri la rolo de la brita registaro en la difinado de edukpolitiko kaj edukadaj praktikoj. En tiuj foraj tempoj, antaŭ la starigo de nacia lernprogramo, ĉefinstruisto iom similis al ŝipestro kaj decidis pri siaj propraj prioritatoj kaj praktikoj, kun malmulta intervenado de la centra registaro. En tiaj cirkonstancoj povis okazi la “eksperimento de Eccles”, en kiu oni instruis la lingvon en lernejoj en tiu parto de Lancashire.
Hilary Chapman
La teksto pli frue aperis angle. Tradukis al Esperanto kun permeso de la aŭtoro: Brian Moon.
Eble estas bona leciono en tio ĉi: se iam oni vin nomas strangulo aŭ maniulo, vi ĉiam povas diri: "nu, kiel Privat kaj Torres-Quevedo"