Esperanto ne estas plene funkcianta lingvo

Mi pli frue asertis, ke apenaŭ iuj lingvoj estas tiel ĉirkaŭataj de mitoj kiel signolingvoj. Eventuala konkuranto povus tamen esti Esperanto. La plej multaj aŭdis pri la lingvo, kaj multaj havas almenaŭ svagan ideon pri tio, kio Esperanto estas. Por tiuj, kiuj ne havas: Esperanto estas artefarita lingvo, kreita de la pollanda juda okulkuracisto Ludoviko Zamenhof. Kreskinta en la multlingva (belorusa, rusa, pola, jida) urbo Bjalistoko, Zamenhof estis kaptita de la penso krei neŭtralan, interpopolan lingvon, kiu povus ebligi al homoj renkontiĝi kun egalaj elirpunktoj, ne donante al iu el ili avantaĝon. En 1887 li lanĉis sian proponon, lingvon kiun oni nur poste komencis nomi Esperanto ("tiu, kiu esperas", tio vere estis la pseŭdonimo, kiun la aŭtoro uzis pri si mem - la lingvon li nomis simple "la internacia lingvo"). Krom esti neŭtrala, Esperanto estis konstruita por esti facile lernebla, malhavante neregulajn verbojn, ĝenrojn kaj ĉian ceteran rubon, kiu normale kaŭzas teruran suferadon al la tute senkulpa lernanto.

Esperanto ricevis relative grandan atenton baldaŭ post sia debuto. Ĉio ĉi ja okazis antaŭ ol la angla atingis tiun unikan statuson, kiun ĝi havas hodiaŭ. Eĉ preskaŭ iĝis tiel, ke la lingvo estis nomita la oficiala lingvo de Ligo de Nacioj, anstataŭ la tiam duope regantaj angla kaj franca. (Svedio estis inter la landoj, kiuj voĉdonis kontraŭ.) Dum la intermilita periodo Esperanto daŭre ŝajnis havi relative grandajn ŝancojn iĝi precize tio, kion Zamenhof esperis, alivorte lingvo, kiun ĉiuj en la tuta mondo lernus aldone al sia gepatra, kaj kiun oni uzus en internacia komunikado (eĉ tiu estro de kooperativa vendejo en Åsele, kiu poste iĝos mia avo, havigis al si lernolibron, eĉ se li apenaŭ faris multajn pliajn paŝojn al plena posedo).

La dua mondmilito tamen kreis fundamenton por tute nova mondo. Mondo en multaj manieroj pli bona, kompreneble, sed mondo ankaŭ tia, ke ĝi dispelis la viziojn de la esperantismo. La plej multaj diktaturoj estis naŭzitaj de la ideo, ĉar ĝi allogis suspektindajn kosmopolitojn, kaj en la libera mondo Usono iĝis pli superreganta ol iu ajn unuopa ŝtato iam ajn dum la pli frua historio estis, kio kaŭzis, ke relative malmultaj homoj sentis heziton pri la superrego de ĝia lingvo.

Esperanto spite ĉion plu vivas. Eble ducent mil homoj parolas ĝin, kaj ne lastvice en la reto ĝi estas relative vigla. Ezemple kiam la reta enciklopedio Vikipedio estis nova, la esperantistoj estis inter ĝiaj fruaj adeptoj, kaj en la komenco de la unua jardeko de la nova jarmilo ĝi estis la kvara lingvo laŭ grandeco tie. Kiam mi verkas ĉi tion en novembro 2008, ĝi falis al la 22-a loko. Ankaŭ tiu tamen devas esti konsiderata relative respektinda loko (antaŭ ekzemple la dana, greka, araba kaj la hindia, se ne paroli pri tiuj miloj da lingvoj, kiuj tute ne estas reprezentataj tie). Sed la vere granda trarompo tamen evidente ne okazis.

En la hodiaŭa mondo unuavice la angla plenumas la taskon, por kiu estis konstruita Esperanto. Jen kaj jen aperas proponoj pri relanĉo de Esperanto, ne lastvice kadre de la EU-kunlaboro, kun ĝiaj (hodiaŭ) 23 oficialaj lingvoj, sed la proponoj ofte estas renkontataj de malestimaj komentoj kaj eĉ rekta malamikeco. Per Gahrton de la Sveda verdula partio argumentis favore al Esperanto en Sydsvenskan (2007-08-13), kaj la propono rikoltis komentojn en multaj forumoj, unuavice en politikaj blogoj:

Per Gahrton tute serioze asertas, ke estus pli bone, se oni parolus ne la anglan, sed Esperanton aŭ latinon en la institucioj de EU. [...] Pli bone estus, se ni farus politikan decidon uzi mortan aŭ elpensitan lingvon. [...] Ĉu Gahrton ne pensis pri tio, kial latino "mortis", aŭ kial Esperanto neniam "faris trarompon"? [...] Kompreneble tio dependas de la fakto, ke latino kaj Esperanto malbone taŭgis por homa komunikado, dum la angla estas bone adaptita por ĉi tiu celo. (La blogo de Jonas Pettersson, Right View 2007-08-13)

Proksimume la saman rezonadon ni trovas en Dagens Nyheter (2006-02-16), kie oni povas legi: "Se Esperanto, kiel kelkaj entuziasmuloj imagas kaj kredas, havus ŝancon kiel tutmonda lingvo, tiam ĝi jam de longe estus ĝenerale uzata".

Tiu aŭ alia leganto eble memoras la literaturan personon Pangloss en la Voltera verko Candide. "Ni vivas en la plej bona el la mondoj", estis lia moto, kaj ke diversaj fenomenoj estis bonaj, tion pruvis ilia nura ekzisto. Mi ne povas ne opinii, ke la rezonado en la ĵusaj citaĵoj estas timige simila al tiu de Pangloss, kaj kun la sama logiko oni egale bone povus aserti, ke la ekzisto de militoj pruvas la nedezirindecon de paco, kaj ke la subigo de la virinoj en multaj kulturoj montras, ke virinoj estas "malbone adaptitaj" al regado de socioj.

Eĉ se ankaŭ multaj lingvistoj sintenas skeptike al Esperanto, ne multaj konsentus, ke la eventualaj sukcesoj de tiu aŭ alia lingvo iel rilatas al ĝiaj internaj ecoj, anstataŭ politikaj kaj ekonomiaj faktoroj. Same estas nedisputate, ke la angla havas sian nunan rolon pro tio, ke Usono estas la plej potenca lando en la ĝisnuna historio de la homaro, ne pro tio, ke ĝia lingvo iel estus "bone adaptita al homa komunikado".

Lingvoj tutsimple iĝas grandaj, se iliaj parolantoj havas potencon.

Ofte oni bezonas neniajn ajn argumentojn por rifuzi Esperanton. Aŭ almenaŭ neniajn verajn argumentojn. La kogna esploristo Peter Gärdenfors estas relative reprezenta: "La problemo de Esperanto estas, ke ĝi ne estas kulturportanto, ekzistas neniu literaturo en Esperanto. La angla, aliflanke, estas unu el la grandaj kulturportantoj, kaj tial la angla estas tiel multe pli bona ol Esperanto." (Proksimuma citaĵo laŭ eldiraĵo en Kunskapskanalen, Sveda televido 2007-02-01.) Letero de leganto en Dagensnyheter (2006-02-16) klarigas, ke Esperanto estas "senseksa kaj rigida" kaj "malhavas la specifajn nuancojn kiujn ja postulas poezio kaj beletro".

La komento de Gärdenfors estas sufiĉe facile rifutebla, ĉar ĝi estas tiel senkape stulta. Oni kalkulas ke en Esperanto estis eldonitaj pli ol 25 000 libroj, kaj principe ĉiuj klasikaĵoj de la monda literaturo estas tradukitaj al Esperanto - kaj la Biblio, kaj La Kapitalo, samkiel gigantoj de la beletro (Kafka, Dostojevskij, Goethe, Dante kaj Voltaire, por nomi nur kelkajn). Ankaŭ multaj el la ĉiamaj klasikaĵoj de la infana literaturo, kiel Alico en Mirlando, Winnie-la-Pu, Fabeloj de Fratoj Grimm kaj la Sorĉisto de Oz estas legeblaj en Esperanto, samkiel Ture Sventon kaj la plej multaj el la grandaj verkoj de Astrid Lingren, se ne paroli pri Asterikso kaj Tinĉjo. Multaj pliaj grandaj svedaj verkistoj krom Astrid Lingren same haveblas, ekzemple Lagerlöf, Ferling, Lagerkvist, Gullberg, Lenngren kaj kompreneble Strindberg. Ekzistas ankaŭ (se tio estas kion Gärdenfors difinas kiel literaturon) ampleksa originala literaturo (alivorte, verkita rekte en Esperanto), kiu ampleksas poezion, romanojn kaj fakajn verkojn.

Aldone oni produktas grandan kvanton da periodaĵoj, kaj, kiel dirite, multajn retpaĝojn. Mi pensis, ke mi trovis la plej strangan uzon de la lingvo, kiam mi antaŭ kelkaj jaroj elŝutis ukrainan mortmetalan rokon en la lingvo, sed ĝi ricevis fortan konkuranton, kiam mi hazarde trovis paĝon kun seksaj konsiloj por gejunuloj en Esperanto.

Ĉu la lingvo estas "senseksa kaj rigida" (seksaj konsiloj, anyone?) kaj "malhavas nuancojn" (iom dependas de tio, kiel oni sintenas al ukraina mortmetala roko) kompreneble estas ne same facile malpruvebla (aŭ pruvebla). Sed iom interese tamen estas noti, ke la eldirantoj de ĉi-specaj komentoj preskaŭ neniam mem scipovas la lingvon. Kaj kiel ili do povus juĝi? Peter Gärdenfors ja apenaŭ legis verkojn de Strindberg, Kafka, aŭ ion alian en Esperanto, ĉar li pro iu kialo anticipe decidis, ke ili tute ne ekzistas.

(Persone mi emus pridubi la aserton, ke lingvo devas esti kulturportanta por povi funkcii kiel interpopola lingvo. Mi mem apenaŭ legis verkojn de Strindberg eĉ en la sveda, kaj tamen mi relative sukcese povas eldiri kion mi volas en ĉi tiu lingvo. Kaj la turist-urba taksiisto, kiu spite ĉion elturniĝas pri la komunikado kun la gastoj helpe de ioma angla lingvoscio, apenaŭ trastudis la kolektitajn verkojn de Ŝekspiro. Spite ĉion la fiakristo estas pli reprezenta ekzemplo de tio, kiel la centmilionoj da dualingvaj angleparolantoj uzas siajn sciojn en la ĉefa interlingvo de la mondo, ol estas la kulturdebatisto, la filozofo, aŭ, kial ne, la kogna esploristo.

Nu ja, sendepende de tio, kiel oni taksas la valoron de tio, ke lingvo havas literaturon, apenaŭ povas esti dubo pri la fakto, ke Esperanto plenumas almenaŭ tiun postulon. Oni devas konfesi, ke la lingvo pruvis sian kapablon esprimi eĉ abstraktajn pensojn kaj artajn piruetojn. Sed ekzistas multe pli peza indiko pri la taŭgeco de Esperanto. Mi pli frue asertis, ke lingvoj evoluigas tiun esprimkapablon, kiun ili bezonas, depende de la uzo kaj bezono de la parolantoj. Lingvistoj kutimas aserti, ke ĉiuj gepatralingve parolataj lingvoj havas la saman bazan esprimpotencon.

Unu klasika ŝerco temas pri ĉefo de entrepreno, kiu planas dungi novan sekretarion. Post esplordemandado pri la lingvoscioj de la kandidato (ŝi respondas, ke ŝi eksterordinare bone scipovas la anglan, germanan kaj la francan) li demandas, ĉu la potenciala sekretario scipovas Esperanton. "Kiel denaskulo", ŝi respondas. La ridindaĵo kompreneble kuŝas en la scio, ke oni ne povas esti denaska esperantlingvano.

Nur ke oni ja povas. Precize kiel multaj parolas Esperanton denaske oni ne vere scias, sed la pritaksoj kutimas temi pri proksimume milo dise en la mondo. "Kompatindaj ulaĉoj", estas ofta reago, kiam mi rakontas tion al homoj. Sed kial la denaska parolanto de esperanto estus pli kompatinda ol tiu, kiu denaske parolas la svedan, la elvdalan [obskura sveda dialekto] aŭ la korean, tion neniu eĉ provis klarigi al mi. Esperanto estis praktika elekto en multaj el tiuj familioj, kie la gepatroj havas malsaman lingvan fonon; paralele la infano kompreneble aŭtomate lernas la lingvon de la ĉirkaŭaĵo, kaj nenio indikas ion alian ol ke Esperanto funkcias tute brile kiel hejma lingvo.

Oni kompreneble povas havi malfavoran sintenon al Esperanto pro diversaj aliaj kialoj, sed la homon, kiu asertas ke la lingvo estas dekomence malkapabla esprimi aferojn esprimeblajn en aliaj lingvoj, oni devas simple konsideri malprava ĝis la malo estos pruvita.

Foje oni demandas, por kio la mondo bezonus Esperanton, kiam ni jam scias la anglan. Sed vere oni povus reformuli tiun demandon jene: "Por kio la mondo bezonus Esperanton, kiam ni en Svedio jam scias la anglan?". (Komparu la ĉapitron Ĉiuj ja scias la anglan?) Verkinto de letero al la gazeto Göteborgs-Posten (2001-01-28) plendas ke "Tiuj proksimume unu miliardo da homoj, kiuj hodiaŭ komprenas unu la alian, devus fari kompletan ŝanĝon kaj antataŭe lerni artefaritan lingvon". La nevidebla evidentaĵo estas, ke la verkinto eĉ ne mencias tiujn kvin miliardojn, kiuj ne scias la anglan.

Eĉ se la rezultoj ne estas tute pruvitaj, multo indikas, ke Esperanto (se ĉio alia estas egala) estas pli facile lernebla ol aliaj lingvoj, tutsimple pro tio, ke ĝi malhavas esceptojn, kio tiukaze signifus, ke eblas pli rapide instrui Esperanton al ses miliardoj da homoj, ol instrui la anglan al kvin miliardoj. Tiu, kiu apelacias al ni svedoj, kaj la cetero de la angleparolanta sesono de la homaro, aŭ antaŭsupozas, ke Esperanto ne estas tiel facile lernebla (kio ja povas esti, sed ial apenaŭ iu el la kontraŭuloj apogas sin sur tiudirektaj pruvoj), aŭ en la praktiko tutsimple implicas, ke internacia lingvo, precize kiel hodiaŭ, devas esti privilegio de elito.

Mikael Parkvall

La ĉapitro "Esperanto är inte ett fullt fungerande språk" ("Esperanto ne estas plene funkcianta lingvo") el la libro "Lagom finns bara i Sverige" ("Lagom ekzistas nur en Svedio") en Esperanta traduko aperas ĉi tie kun permeso de la aŭtoro kaj la eldonejo. Republikigo aliloke malpermesita.